Karar Verme ve Karar Ölçütleri

KARAR VERME VE KARAR ÖLÇÜTLERİ

İnsan yaşamı süresince değişik sorunlarla değişik ortamlarda karşılaşır ve onlara çözüm yolları arar. Değişik davranış biçimlerinden birinin soruna çözüm getirmesi için tercih edilmesi zorunluluğu, geçen zaman içinde öncekine kıyasla daha da karmaşık görünüm kazanan insan yaşantısının ağırlık noktasını oluşturmuştur. Bu gerçek, gerek kişilerin ve gerekse yöneticilerin çevresel ilişkilerinin giderek yoğunlaşması karşısında, etken çözüm yollarının bulunması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle karar alıcı en etkin hareket biçimini belirlemek için probleme uygun optimum karar alma yöntemini seçmelidir.
Karar verme en yalın biçimde, çeşitli alternatifler arasında seçim ve tercih yapmaktır. Bireysel veya kurumsal hareketlerde;karar vericinin değer sistemi, hedefleri, algılaması karar verme sürecine yön vermektedir. Bireysel karar verme sürecinde dört model vardır; Ekonomik Model, Stratejik Model, Doyurucu Model, Davranışsal Model. Burada yalnızca konunun gereği olarak Ekonomik Model üzerinde durulacaktır.

Ekonomik Model

Model beş varsayıma dayanmaktadır;

– Tüm karar alternatifleri belirlenebilir ve sıralanabilir,
–  Bu alternatiflerin tüm muhtemel sonuçları belirlenebilir ve sıralanabilir,
–  Karar amaçları ve hedefleri açıkça bellidir,
–  Her alternatifin değeri sonuç ve amaçlar terimleri içinde belirlenebilir,
–  Karar verici kar veya zarar problemine göre toplam faydayı maksimize edecek hareket biçimini seçmek istemektedir.
Böylelikle Ekonomik Model, karar verici olaylar karşısında rasyonel biçimde hareket ettiğini varsayar. Bu modelde üç ölçüt vardır.

– Belirlilik altında karar ölçütü
– Risk altında karar ölçütü
– Belirsizlik altında karar ölçütü

Belirsizlik Altında Karar Ölçütü

Belirsizlik altında karar ölçütünde herhangi bir karar alınması durumunda mümkün durumların ihtimalleri bilinmemekte, ancak hareket biçimlerinin sonuçları tahmin edilebilmektedir. Bu ölçüt ihtimali olmayan ve ihtimali ölçütler olmak üzere  iki başlık altında incelenmektedir.

İhtimali olmayan karar ölçütünde, mümkün durumlardaki elemanları hepsi saptanarak bu elemanların meydana gelme şansının eşit olduğu varsayılır. İhtimali karar ölçütü veya BAYES karar ölçütünde ise mümkün durumların nisbi önemleri dikkate alınmaktadır.

İhtimali Karar Ölçütü

Bayes karar alma ölçütünde sonuçlar matrisinden yola çıkılarak beklenen kar veya zarar hesaplanarak optimum hareket biçimi saptanmaktadır.

Sonuçlar Matrisi

Matematiksel olarak  Bayes Karar Ölçütü;

Max E(hj)=  P(di) . g(hj , di)
Min E(hj)=  P(di) . l(hj , di)

E(hj)  :  Hareket biçimlerinin beklenen değeri,
P(di)  :  Mümkün durumların ihtimalleri,
g(hj , di) : Mümkün durumlar ile hareket biçimlerinin bileşiminden meydana gelen sonuçların kar değerlerini,
l(hj , di) : Mümkün durumlar ile hareket biçimlerinin bileşiminden meydana gelen sonuçların zarar değerlerini,  göstermektedir.